Dziś ciąg dalszy opowieści o helskiej latarniach morskich.
Pierwsza murowana latarnia w HELU
W 1807 r. zwycięski Napoleon w „pokoju w Tylży” wydzielił Gdańsk jako Wolne Miasto, które otrzymało m.in. cały Półwysep Helski. Po upadku Napoleona, mocą uchwał zapadłych na Kongresie Wiedeńskim (zakończonym w 1815) Gdańsk został włączony ponownie do państwa pruskiego. Z tego okresu pochodzi pierwsza murowana z cegły latarnia morska z prawdziwego zdarzenia, której budowa trwała z powodu wojen napoleońskich aż 20 lat!
Latarnia ta budowana w Helu przez władze Prus została ukończona w 1826 roku. Okrągła, biała, murowana wieża miała 42 m wysokości i była zwieńczona ciemnozielona lanterną. Ponieważ na Helu jesienią i zimą szaleją silne sztormy, konstrukcja latarni była bardzo silna a jej mury miały u podstawy 2 m grubości. Mimo to jednak latarnia chwiała się w czasie wichrów, a, jej wychylenia od pionu przekraczały czasem 20 cm.
Powyżej: kartki z przedwojenną latarnią Hel, ze zbiorów Muzeum Helu
Dnia 1 sierpnia 1827 roku zapalono na niej po raz pierwszy 6 lamp zasilanych olejem rzepakowym, które były widoczne z odległości 17 Mm. Latarnia stała się od razu wielką pomocą nawigacyjną i dumą Helu. W powstałym wtedy, pruskim „Wieńcu pieśni” o Helu tak ją opiewano:
Helska latarnio!
Ty stawiasz czoło sztormom!
Ty przetrwasz jeszcze wieki!
Ty blada, kamienna, znacząca drogę wieżo,
Często w trwodze szukana i podziwiana!
Nad Bałtykiem, niedaleko latarni stał semafor dla wskazywania kierunku i siły wiatru, a na południe od niej znajdowała się stacja sygnałowa wyposażona w armatkę, z której w czasie gęstej mgły strzelano co 4 minuty. W grudniu 1910 roku w wyniku niekontrolowanego wybuchu przy ładowaniu tej armatki zginął latarnik May. Upamiętnia to stojąca do dziś tablica – niestety z błędnie podana datą.
Poniżej na fot. 1 – semafor helski z wiatrowskazem 1931 rok, fot. 2-3 przedwojenne kartki pocztowe ze zbiorów Latarnicy
W 1919 w wyniku Traktatu Wersalskiego cały półwysep helski przypadł Polsce, natomiast Gdańsk i okolice ustanowiono Wolnym Miastem. W 1926 r. władze polskie zainstalowały lampę naftową z siatką żarową i czterema soczewkami.
W 1929 roku zmieniono wygląd latarni – wieżę otynkowano w biało-czerwone poziome pasy. W 1938 roku na latarni po raz pierwszy zapłonęło światło elektryczne – zainstalowano trzywłókową żarówkę o potężnej mocy 3000 W.
Powyżej latarnia pomalowana w poziome pasy, kartki ze zbiorów Muzeum Helu
Latarnię można było zwiedzać, trzeba było tylko wdrapać się po 180 stopniach na galerię, skąd rozciągał się wspaniały widok na morze, półwysep helski i widoczny na widnokręgu ląd. Z galerii widać było wysoki brzeg w rejonie Gdańska, Sopotów (jak się wtedy mawiało) i budującej się Gdyni, a przy dobrej widoczności można było zobaczyć wieżę kościelną w Pucku i latarnią morską Rozewia.
Ta helska latarnia służyła aż do wybuchu II Wojny Światowej. Dowódca obrony Helu komandor Włodzimierz Steyer zdecydował, że dla utrudnienia namiarów dla ciężkiej artylerii niemieckiej ostrzeliwującej Hel należy wysadzić widoczne z daleka budowle. 19 września 1939 polscy saperzy wysadzili helska latarnię morską, wysadzili także latarnię morską w Jastarni i wojskową wieża obserwacyjną na Górze Szwedów.
Zarys fundamentów starej, helskiej latarni jest do dziś widoczny, jako owalny skwerek kilkanaście metrów przed wejściem do obecnej latarni.
W dniu 1 lipca 1928 roku latarnię odwiedził Marszałek Józef Piłsudski, w czasie jednej ze swoich nielicznych wizyt nad polskim morzem i nawet wszedł na jej szczyt.
Wizytę tę upamiętnia wbudowana w ścianę – nowej, zbudowanej w czasie wojny latarni – tablica pamiątkowa, ufundowana w 1999 roku przez Stowarzyszenie „Przyjaciele Helu”.
Powyżej główne wejście do latarni w Helu i na prawo na murze tablica pamiątkowa przypominająca o pobycie Marszałka w latarni. Fot. Latarnica – czerwiec 2019
Dane techniczne tej latarni:
– wysokość światła ponad wodą – 37,6 m n.p.m.
– wysokość wieży – 41,7 m,
– zasięg – 17 Mm (31,5 km)
– charakterystyka światła: Światło: 30 s, przerwa: 30 s
Tekst: Władysław Valle Szarski – dyrektor Muzeum Obrony Wybrzeża w Helu
Fot. główna wpisu – fragment planów przedwojennej helskiej latarni – ze zbiorów Muzeum Helu